Celijakija je najčešća nasljedna gastroenterološka bolest koju karakterizira doživotna nepodnošljivost glutena, bjelančevine žitarica: pšenice, raži, ječma. Gluten izaziva teška oštećenja sluznice crijeva. Posljedice su nedovoljna probava i poremećena resorpcija nutritijenata hrane i toksina. Prati je smanjeno lučenje enzima crijeva i nekih hormona, uz poremećen motilitet digestivnog trakta.
Bez dijagnoze
U konačnici, celijakija je uzrok brojnim oboljenjima (tumori, rak crijeva...). Mnogi boluju, a da ne znaju za ovu bolest. Javlja se u bilo kojem dobu života. Najčešća je kod male djece, nakon uvođenja namirnica s glutenom i u periodu između 30. i 40. godine. Žene čine tri četvrtine manifestnih slučajeva.
Samo tri posto populacije oboljelih od celijakije se pravilno liječi. Na jednog prepoznatog bolesnika dolazi sedam neprepoznatih. Dijagnoza se u prosjeku postavlja nakon 11 godina trajanja bolesti. Mnogi umiru od posljedica celijakije, a da se ne postavi dijagnoza. Prepoznata celijakija se lako liječi, i to samo bezglutenskom ishranom.
Učestalost ove bolesti se kreće 1:150-300. Čak milion Evropljana boluje od celijakije, a u našoj zemlji ne postoje tačni podaci o broju oboljelih.
Zna se da je celijakija nasljedno oboljenje. HLA antigen II (HLA DQ 2.5 i HLA DQ 8) prisutni su kod svakog oboljelog. Nasljedno promijenjeni HLA DQ 2.5 i HLA DQ 8 pod utjecajem glutena dovode do celijakije. Značajnu ulogu „okidača“ imaju crijevne infekcije adenovirusima te stres.
Gluten iz hrane najprije oštećuje sluznicu početnog dijela tankog crijeva. Ako se ne liječi, oštećenja se spuštaju duž čitavog tankog crijeva i na kraju zahvate i debelo crijevo. Endoskopski se nađe atrofična sluznica crijeva koja se potvrdi patohistološkim nalazom. Klinički znaci zavise od stepena oštećenja sluznice crijeva.
Prate ih loša probava i poremećena apsorpcija hrane i toksina. Izostavljanje glutena iz hrane dovodi do potpune kliničke i histološke remisije, a ponovno uvođenje izaziva recidiv. Duže dojenje, kasnije uvođenje žitarica s glutenom u prehranu, viši standard, bolja higijena, manja učestalost crijevnih infekcija u ranoj dječijoj dobi ne sprečavaju celijakiju, nego je odgađaju.
Loše varenje
Bolest se manifestira u tipičnim i atipičnim oblicima. Oštećenja apsorptivne površine crijeva s nedovoljnim varenjem hrane, lošom apsorpcijom, poremećajima motiliteta crijeva, rezultiraju karakterističnim općim izgledom bolesnika, crijevnom simptomatologijom i vancrijevnim manifestacijama, koje je čini bolešću cijelog organizma, a ne samo crijeva.
Klinički znaci tipičnog oblika celijakije jave se u najranijem djetinjstvu najčešće od 6. mjeseca do 2. godine, kada dijete počne uzimati hranu koja sadrži gluten. Beba slabo napreduje, rahitična je i nervozna te poprima „žablji izgled“, s velikim trbuhom i tankim ekstremitetima. Proljevi su česti i dugotrajni, s obilnim, masnim i smrdljivim stolicama.
Opći znakovi
Opći, nespecifični simptomi su: umor, malaksalost, nervoza, mlitavost, manja težina, niži rast i manja masa tijela od potrebne, slab rast i razvoj. Mišićno tkivo ruku i nogu je slabo razvijeno, koža je blijeda i mlohava (anemija).
Crijevni simptomi
Kod tipičnog oblika celijakije dominantni crijevni simptomi: bol i nelagoda u trbuhu, česti i dugotrajni proljevi. Prate ga česte, obilne, smrdljive, pjenušave, masne stolice, nadutost trbuha, gubitak apetita. Bolesnik navodi da mu crijeva ne rade ili ne vare hranu. Mogući su povraćanja i bolovi u trbuhu. Zatvor je rijedak. Apetit varira od anoreksije do halapljivosti (stalna glad).
Posljedice po organizam
Zavisno od ekstenziteta oštećenja apsorptivne površine sluznice crijeva, javljaju se i vancrijevni simptomi: nizak rast i razvoj, promjene na koži (dermatitisi, alergije), anemija, promjene na kostima (osteoporoza, rahitis...), smetnje vezane za nervni sistem (depresija i iritabilnost, epilepsija) i reproduktivni sistem, defekti u zubnoj caklini, afte. Postoji manjak proteina, elektrolita, vitamina. Ginekološke promjene kod celijakije u vidu amenoreje, česti spontani pobačaji kod žena, hipogonadizam i infertilnost kod muškaraca su izraženi.
