Što se tiče djela koja čini neko drugi za umrlog, dakle, djela koja nisu potekla od umrlog već ih radi neko drugi nakon njegove smrti, važno je istaći sljedeće: islamski učenjaci su saglasni da umrla osoba ima koristi od sljedećeg:
1. Kad muslimani za umrloga Allahu upučuju dove moleći za oprost njegovih grijeha,
2. Kad se za umrlu osobu podjeli sadaka,
3. Kad se za umrlog obavi hadž (i umra), s tim što su različiti pogledi u pogledu hadža za umrloga – tj. što od njega stiže umrlome: da li sevap od potrošenih sredstava ili sevap za izvršeni obred? Većina učenjaka je na stanovištu da umrlome ide sevap za izvršenog obreda, dok neki učenjaci hanefijskog mezaheba smatraju da sevap dolazi od sredstava koja su utrošena za obavljanje hadža.
Veliki islamski učenjak imam Ibn Kajjim el-Dževzijje u svom poznatom djelu Kitabu-r-ruh (Knjiga o duši) kaže da u vezi sa ova tri pitanja postoji idžma (opća saglasnost, konsenzus) svih učenjaka ehli-sunneta: fakiha, muhaddisa i mufessira- svi su saglasni da od dove, sadake i hadža umrli imaju koristi. Učenjaci, međutim, imaju različita mišljenja kada su posrijedi tzv. tjelesni oblici ibadeta, kao što je post, namaz, učenje Kur’ana i zikr; jedni smatraju da i od toga umrli imaju koristi a drugi to ne prihvataju.
U vezi s navedenim (spornim) pitanjima postoje opširne rasprave u fikhskim djelima na arapskom i drugim jezicima. Korisno je znati da je ono oko čega je ulema saglasan, dakle, gdje ne postoji razmimoilaženje, bolje i efdalnije za slijeđenje od onoga oko čega se razilaze islamski učenjaci. U nastavku slijedi, ukratko, osvrt na jednu pojavu koja je uveliko prisutna na našim prostorima, a to je učenje Kur’ana za umrle ili pred dušu umrlih.
Učenje Kur’ana za umrle
Običaj učenja Kur’ana za umrle je pojava koja je poprilično raširena među muslimanima Bosne i Hercegovine. To naročito dolazi do izražaja u ramazanu. Tada se po džamijama brojne hatme i jasini „poklanjaju“ pred duše umrlih. Evidentno je da je manji broj onih koji lično uče Kur’an pred duše svojih umrlih, jer se večina, s obzirom da ne poznaje arapsko pismo, opredjeljuje za naručivanje, odnosno iznajmljivanje onih koji će to činiti.
Pitanje učenja Kur’ana za umrle spada u pitanje o kojima nema jednoglasnog stava islamskih učenjaka. O takvom učenju postoje dugačke rasprave među ulemom: jedni kažu da sevap od tog učenja dospjeva umrlom, a drugi tvrde suprotno. Svaka strana navodi brojne argumente. No, svi su saglasni „da se za takvo učenje ne može uzeti naknada jer ukoliko učač uzima naknadu za ono što je proučio- onda nema sevapa i takav postupak je zabranjen (haram), i onome koji daje i onome koji uzima.”
Po hanefijskom mezhebu, učenje Kur’ana za mrtve može se tolerisati jedino u slučaju da pojedinac (pro)uči Kur’an i pokloni sevap tog učenja onome kome želi od svojih umrlih, ali, bez uzumanja bilo kakve nadoknade. Poznati učenjak hanefijskog mezheba, šejhul-islam Ibn Ebil-‘Izz (preselio na ahiret 792. h. god./1389. godine), u znamenitom Komentaru Tahavijine poslanice o akaidu (El-‘Akide et-Tahavijje) tvrdi kako sevapi od tavog učenja stižu umrlom, ali, istovremeno, kategorički odbija učenje uz uzimanje bilo kakve materijalne nadoknade. U vezi s tim on iznosi brojne argumente.
U Enciklopediji fikha (El- Mevsu’atu-l-fikhijje) nalazi se sljedeći citat:
„Hanefijski mezheb je kategoričan kada je riječ o učenju Kur’ana uz uzimanje nadoknade. To nije dozvoljeno (la jedžuzu) i od takvog učenja nema sevapa! Naprotiv, i onaj koji daje i onaj koji uzimaje griješan! U principu, hanefijski mezheb ne dozvoljava čak ni uzimanje nadoknade za podučavanje Kur’ana. Ali kasnije učenjaci tog mezheba to su dozvolili na osnovu istihsana.“
To bi, dakle, ukratko bio stav hanefijskog mezheba o spomenutom pitanju. Bosanskohercegovački muslimani su sljedbenici hanefijskog mezheba, još od dolaska islama na ove prostore pa do danas. Čudno je da taj mezheb ima tako jasan stav u vezi s navedenim pitanje, a da se to u stvarnosti ne poštuje. Postoji više razloga koji su uzrok tome, a veliku odgovornost snose upravo oni koji su preuzeli obavezu i emanet organizovanja vjerskog života muslimana na ovim prostorima. Vallahu-l- muste’an!
Izvor: ”Šta živi mogu učiniti za umrle?”
Autor: dr.Safvet Halilović
Za Akos.ba pripremila: Samira Muratović
