Posljednjih godina u Bosni i Hercegovini, sa manjim ili većim intenzitetom, vodi se polemika o NATO-u, odnosno treba li ili ne treba BiH ići putem sjevernoatlantskih integracija, međutim do danas nije otvorena stručna i argumentovana rasprava o toj temi.
U narednim mjesecima Nezavisne novine i Oslobođenje pokušaće da odgovore na neka od ključnih pitanja kada je riječ o NATO organizaciji i integraciji, te sa stručnjacima iz ove oblasti pokušati predstaviti prednosti i mane tog procesa.
Nastanak Alijanse
Za početak, a uz dogovor uredničkih kolegijuma, odlučili smo da seriju tekstova otvorimo osnovnim informacijama o tome kako je i zbog čega nastao NATO-pakt, ko su njegove članice i šta on danas predstavlja u geopolitičkom smislu.
NATO, Organizacija Sjevernoatlantskog ugovora ili Sjevernoatlantski savez je vojno-politička organizacija formirana međunarodnim ugovorom sklopljenim 4. aprila 1949. godine između 12 država tadašnjeg “zapadnog bloka”, a danas broji 29 zemalja članica od kojih samo Amerika i Kanada nisu na tlu Evrope.
Osnivači ovog vojno-političkog saveza bili su Belgija, Kanada, Danska, Francuska, Island, Italija, Luksemburg, Holandija, Norveška, Portugal, Ujedinjeno Kraljevstvo i Amerika. Već 1952. godine došlo je do proširenja, a 12 osnivača pridružili su se Grčka i Turska, tri godine kasnije i Njemačka. Ovaj savez kasnije je proširen i na Španiju, Češku, Mađarsku, Poljsku, Bugarsku, Estoniju, Latviju, Litvaniju, Rumuniju, Slovačku, Sloveniju, Albaniju, Hrvatsku i Crnu Goru, a na pragu ulaska je i Sjeverna Makedonija.
Mada postoje različite teorije i formalni razlozi nastanka, suština je u tome da je NATO nakon Drugog svjetskog rata formiran kako bi se “odbranio” od Sovjetskog saveza, što je na određeni način potvrdio i prvi NATO generalni sekretar Hasting Ismay. Stvaranje NATO-a počelo je malo ranije i to potpisivanjem Briselskog sporazuma između Belgije, Francuske, Luksemburga, Holandije i Velike Britanije, čiji je cilj bio da se razvije zajednička odbrana i ojačaju međusobne veze kako bi se oduprli ideološkim, političkim i vojnim prijetnjama i nacionalnoj sigurnosti koja je bila ugrožena djelovanjem Sovjetskog saveza. Tih godina, odnosno odmah nakon Drugog svjetskog rata, komunistička ideologija Sovjetskog saveza bila je poprilično agresivna i u Evropi je pokušala da pusti svoje korijene, što i nije bilo teško s obzirom na ratom opustošene zemlje i veliki broj nezadovoljnih radnika.
Recimo, u Grčkoj je 1946. godine započeo građanski rat, predvođen komunistima koji su svoje ideje nekoliko godina širili kao spasonosne. Kada su vidjeli da NATO sve više jača, kao protivtežu Sovjetski savez je 1955. godine formirao Varšavski pakt koji je okupio zemlje oko SSSR-a, međutim za razliku od NATO-a koji i danas traje, Varšavski pakt raspušten je polovinom 1991. godine, a od tada pa do danas traje rasprava o temi: “Ima li potrebe za postojanjem NATO-a”?
Koliko je NATO vojna, a koliko politička organizacija, možda najbolje pokazuje podatak da je prva vojna akcija NATO-a bila u BiH 1994. godine, kada su srušeni srpski avioni. Kasnije je NATO bombardovao i položaje Vojske Republike Srpske, što je danas najjači argument onih koji su protiv članstva u ovom savezu.
S druge strane, u BiH žive i oni kojima integracije u NATO nemaju alternativu i koji se uglavnom pozivaju na jednu od ključnih odredbi u međunarodnom ugovoru na osnovu kojeg je nastao NATO, a koja kaže: “Potpisnice smatraju da se oružani napad na jednu ili više njih, u Europi ili Sjevernoj Americi, treba smatrati napadom na sve njih i zato se slažu da će u slučaju takvog oružanog napada, svaka od njih, pozivajući se na pravo individualne ili zajedničke samoobrane iz članka 51 Povelje Ujedinjenih naroda, pomoći potpisnici ili potpisnicama koje su napadnute, poduzimajući odmah, same i u skladu s drugim potpisnicama, korake koji se smatraju potrebnima, uključujući uporabu oružane sile, da bi povratile i održale sigurnost sjevernoatlantskog područja”.
Brojne operacije
Iako je NATO dominantno formiran kao vojna organizacija sa ciljem odbrane svojih članica, ona je danas možda i više politička, koja kroz svoje programe saradnje ima uticaj na cijeli svijet. U jednom tekstu nemoguće je prikazati šta sve radi NATO i preko kojih programa je aktivan u cijelom svijetu. Operacije očuvanja mira, saradnja po pitanju borbe protiv terorizma, reforme odbrane, ekonomski aspekt sigurnosti, pripremljenost na katastrofe, kontrola naoružanja, logistika, vazdušna odbrana i kontrola upravljanja vazdušnim prostorom, oružje, obrazovanje i obuka, nauka, sajber-bezbjednost samo su neke od oblasti kojima se danas NATO bavi širom svijeta.
Objavljivljivanje ovog teksta je dijelom finansirano grantom Ministarstva vanjskih poslova Sjedinjenih Američkih Država (Department of State) . Mišljenja, nalazi i zaključci koji su ovdje navedeni pripadaju autorima i ne odražavaju nužno mišljenja, nalaze i zaključke Ministarstva vanjskih poslova Sjedinjenih Američkih Država.
