Godine 1862, sultanovom naredbom počela je izgradnja nove džamije u Brezovom Polju koja je dobila ime po tadašnjem sultanu Abdul Azizu. Dimenzije su bile 14,50x puta 18,55 metara.
„Za džamiju Aziziju veže se nekoliko specifičnosti, odnosno zanimljivosti. Npr. minber i mahfil su izgrađeni u Istanbulu i brodom su dopremljeni u Brezovo Polje. Bili su bogato ukrašeni rezbarstvom“, kazao je za Anadolu Agency (AA) historičar Emir Musić.
Azizija je jedina džamija u BiH koja je izgrađena pod utjecajem osmanskog baroka, nad čijim centralnim dijelom je smještena kupola koja leži na osmougaonom tamburu sa natkrivenim sofama i kamenom munarom.
Pretpostavlja se da je kamen-temeljac za Aziziju postavio tadašnji osmanski namjesnik u Bosni Šerif Osman-paša, u nauci poznat i kao Topal-paša, odnosno Šepavi.
U Aziziji se sve do marta 1975. godine prakticiralo učenje dva mevluda godišnje. Jedan se učio 12. rebiu-l-evvela, kada se obilježavala godišnjica rođenja poslanika Muhammeda a.s., a drugi je poznat kao sultanski ili carski mevlud i učio se u posljednjoj sedmici juna kao znak sjećanja na dolazak na sultanski prijesto Abdul Aziza (25. juni 1861).
„Na mevludima u Brezovom Polju okupljala se masa iz cijele sjeveroistočne Bosne. Ugledne porodice Hadžegrić i Hadžiibrahimović bi ugostile ulemu nakon mevluda, a bilo je zanimljivo to da se na ovom mevludu okupljala značajna i poznata ulema. Čak ima podatak da je jedne prilike bio prisutan književnik Edhem Mulabdić“, ispričao je Musić.
Vakuf Azizije džamije spada u red najvećih u BiH. Tu se ubrajaju: oranice, voćnjaci, šume, kuće, han, mlin, radionica, dućani itd.
„U haremu Azizije nalazi se mezarje sa većim brojem nišana. Među njima se svojom veličinom i obradom posebno ističe nišan Mustafe-age Hadžegrića. Njegov mezar je bio ograđen željeznom ogradom, ali, nažalost, kao mnogi nišani, i njegov nišan je značajno oštećen u toku posljednjeg rata u BiH“, naveo je Musić.
Azizija džamija je rušena dva puta. Prvi put 1943. godine, u toku Drugog svjetskog rata, kada je oštećena munara koja je prepolovljena, kao i sofe, a 21. maja 1993. od strane tadašnje Vojske Republike Srpske potpuno je uništena.
Za obnovu Azizije džamije utrošeno je oko dva miliona konvertibilnih maraka, a potpuno je završena 2016. godine.
Njen bivši imam Emir-efendija Hasanović prisjetio se da je taj proces bio poprilično težak, jer je bilo potrebno osigurati sve pretpostavke da bi se ponovo izgradila onakva kakva je bila ranije.
„Taj proces je imao nekoliko faza. Prije svega, izrada projekta, pa onda kasnije do iskopavanja temelja i građenja ponovo Azizije na istim tim temeljima“, rekao je on, dodavši da je mnogo sačuvanog arhivskog materijala pomoglo u izgradnji.
Njen značaj potvrđen je još 1976. godine, kada je proglašena nacionalnim spomenikom, a Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH svojom odlukom svrstala je Aziziju džamiju među najmonumentalnije objekte islamske arhitekture u ovoj zemlji.
