Da bi Sarajevo izgledalo kao što izgleda danas, moralo se razvijati i graditi stoljećima koji su prethodili današnjici.
Ta gradnja je od samog početka bila planska pa je to i jedan od razloga što je Sarajevo od svog osnivanja postajalo sve ljepše i zanimljivije, kako musafirima, odnosno gostima, koji su dolazili u ovu našu dolinu tako i njegovim žiteljima.
Prepričavanje putopisaca, pa i musafira je širilo sliku o ljepotama koje nudi Sarajevo. Opće je poznato da je upravo utemeljitelj Isa-beg Ishaković, koji je vladao bosanskim prostorima, otpočeo intenzivniju gradnju Sarajeva. On je bio nadaren sposobnošću za formiranje i uređenje grada, što je bilo izuzetno zahtjevno i za same projektante, a još više za vladare. Svoj talenat je iskoristio da kasnije utemelji Novi Pazar, ali i Skoplje.
Planska gradnja
Zahvaljujući njemu, ali i takvoj planskoj gradnji, Sarajevo je u taj vakat Osmanskog carstva postalo "cvijet među gradovima".
Ljepota gradnje u taj vakat je dominantno ovisila o građevinskim materijalima, a to su većinom bili kamen, drvo i ćerpič. Upravo ti materijali su oblikovali bosansku arhitekturu kreirajući različite stilove, posebno bizantijski, koji se najviše ogledao kroz gradnju potkupolnih džamija. Gradnja je bila posebno interesantna tokom 15. i 16. stoljeća, gdje su najviše pažnje privlačile kamene strukture koje su se nalazile na bezistanima, hanovima i hamamima.
-Za gradnju takvih kamenih struktura su nerijetko bili angažirani majstori ili neimari iz samog sjedišta carevine, ali i iz Dubrovnika. Gradnja kamenom je sve osim laka pa su tako vješti i sposobni majstori bili neophodni kako bi se realizirale ideje zahtjevnih lukova na mostovima, kubeta na džamijama, ali i svodova koji su krasili bezistane i hamame. Majstori odnosno dunđeri vješto su se suprotstavljali zahtjevnim zadacima gradnje težih kamenih konstrukcija, spretno koristeći skele i oplate - navodi Mufid Garibija, poznati arhitekta i poznavalac historije grada.
Vezivno sredstvo materijala u taj vakat bio je kreč, pa su se tako u Sarajevu počele graditi i krečane, odnosno mjesta za proizvodnju kreča. Međutim, taj zanat za pravljenje kreča nije imao dugi vijek trajanja, njegovo odumiranje počelo je s nastajanjem nekih novih tehnika vezivanja. Najpopularnija krečana u Sarajevu bila je na Bembaši, zbog koje kupalište i danas simbolično nosi naziv "krečana".
Složan posao
Krečane su ipak bile interesantne, tačnije sav taj proces i tok nastajanja kreča kao vezivnog sredstva ne samo kamena nego i ćerpiča, a kasnije i cigle bio je poseban. Primjera radi, prvo se morao naći kamen, koji je neophodno prethodno izlomiti te potom slagati u peći, odnosno krečane, nakon čega se počinje zagrijavati u ložištima, čija je temperatura iznosila i više od 1.000 stepeni. Za samo pečenje kamena su se trošile velike količine drva. Završnica tog složenog posla je takva da se iz kamena dobiva kreč. Često su se u taj malter s krečom kao vezivno sredstvo ubacivala i jaja, pa i mlijeko. Takav primjer je zabilježen u gradnji Begove džamije. Priča se da je tadašnji bosanski valija Gazi Husrev-beg otkupljivao sve mlijeko u selima koja gravitiraju oko Trebevića te se potom rorama, to jest drvenim kanalicama, mlijeko spuštalo u samu čaršiju, ističe Garibija.
Zanimljivo je da su čak dijelom i vratnički kameni zidovi, koji su se pravili početkom 18. stoljeća, gradili malterom koji je sadržavao u sebi jaja. Za lakše konstrukcije, kao što je stambena arhitektura, najčešće je korišten ćerpič. Ćerpič je obična zemlja koja se nakvasi vodom, a potom se kalupi i suši na suncu. Kao vezivno sredstvo se često upotrebljavala i zemlja s dodatkom kreča. Bez obzira na to što iz današnjeg ugla možda izgleda jednostavno, ali uz pomoć samo drveta, pravile su se takve konstrukcije koje su bile stabilne i, ukoliko bi se čuvale od prokišnjavanja, kao takve mogle su trajati stoljećima. Odatle i potječe popularni naziv za naše stare kuće ćerpičare.
U takvoj gradnji je najpoznatiji bondruk sistem gradnje. To je drvena konstrukcija koja je bila ispunjena ćerpičem, a često se uz takvu gradnju koristile i takozvane dizme. Dizme su bile savršeno poredana drvena građa koja se povezivala klinovima, odnosno klamfama. Upravo na ovaj način se razvijala stambena arhitektura Sarajeva. Obično su prizemlja i magaze bile u kamenu, dok su spratni dijelovi konstrukcije bili olakšani tanjim zidovima, izgrađenim bondruk sistemom i dizmama.
Krečni malter
Ta gradnja je i danas na određen način sačuvana na nekim sarajevskim kućama, a posebno se sva njena čar da uočiti na Svrzinoj kući. Osmanski vakat gradnje kuća obilježen je i krečnim malterom, koji je služio kao fasada obojen krečom, kako vani tako i unutra. Pokrov naših kuća je većinom bio od šindre, sve do momenta kada se u Sarajevo, u doba Austro-Ugarske, pojaviše ciglane, gdje se pekla cigla, pravili ćeremida i crijep. Kad govorimo o austrougarskoj gradnji, ona je bila interesantna po tome što su objekti rađeni najviše do dva sprata, s debelim zidovima, a vezivno sredstvo je i tada bio kreč. Takav sistem gradnje je trajao sve dok se na tržištu nije pojavio cement.
Treba istaći da se u tom periodu Austro-Ugarske, u svim prelijepim klasičnim stilovima, prilikom gradnje zgrada u većini slučajeva nije koristio beton, čije je glavno vezivno sredstvo cement.
Austrougarska gradnja je bila izuzetno zahtjevna, a i danas krasi naše Sarajevo. Zbog nje se Sarajevo svojevremeno i prozva ''malim Bečom''.
Krajem 20. stoljeća pojava betona i metalnih konstrukcija će olakšati gradnju Sarajeva, pa će se tako davne 1897. godine napraviti Carev most, koji je u cijelosti izgrađen od armiranog betona. Raspon luka ovoga mosta je više od 25 metara i u taj vakat je bio najduža konstrukcija te vrste u cijelom carstvu. Kako su godine prolazile, upotreba cementa i betona omogućila je i puno bržu gradnju. Takav trend je nastavljen i poslije Prvog svjetskog rata. Posebna gradnja Sarajeva zabilježena je po završetku Drugog svjetskog rata, gdje se Sarajevo formiralo u jedan sasvim moderan grad.
