Na današnji dan prije 25. godina srušen je režim Slobodana Miloševića. Odbijanje srbijanskog diktatora da prizna rezultate izbora i siđe s vlasti doveo je do masovnih narodnih protesta nakon kojih povratka, ili tačnije ostanka. više nije bilo. Za prosječnog Bošnjaka, Albanca, a vjerovatno i Hrvata, radi se o svrgavanju vođe velikosrpskog nacionalističkog ludila koje je zapalilo bivšu Jugoslaviju i u svom neuspješnom projektu ostavio iza sebe preko stotinu hiljada mrtvih , uništene zemlje i generacije. Za demokratske protivnike u Srbiji, od kojih mnogi nisu gadljivi na nacionalizam, riječ je o rušenju posljednjeg komunističkog diktatora i „Berlinskog zida“, s više od jedne decenije zakašnjenja. Ono oko čega se pak svi s minimumom obraza i razuma mogu složiti svakako je da se radilo o rušenju jednog tiranskog, zločinačkog režima koji se na vlasti održavao uz nasilje, cenzuru, krađe izbora i u konačnici ubistva svojih oponenata.
I svi su oni u pravu. Milošević zaista jeste bio lider koji u jeku, najprije otvaranja nacionalnog pitanja, a potom i raspada Jugoslavije, sebe nametnuo kao srpskog nacionalnog vožda koji je, mimo međunarodnog prava i zdravog razuma, krenuo u suludi projekat da na obroncima Jugoslavije stvori novu, veću Srbiju. S druge strane, teoretičari i komentatori iz BiH najčešće zaobilaze činjenicu da je Milošević istvoremeno na vlast došao kao predsjednik SK Srbije iz kojeg je nastao SPS. Ista ona garnitura komunističkih kadrova, od politike preko vojske do obavještajnih službi, koja je vladala socijalističkom Srbijom, nastavila je vladati i tokom devedesetih. I dok se u državama bivšeg istočnog bloka uvodila demokratija, provodile tržišne reforme i nastojalo se uključiti u zapadni političko-ekonomski poredak, Milošević je „čuvao“ firme od privatizacije, obračunavao se s opozicijom, gasio neposlušne medije, likvidirao neugodne novinare i ponosno se isticao kao borac protiv „zapadnog imperijalizma“, na radost Gadafija, Kastra, Chomskog i ostalih radikalnih ljevičara koji su mu pružali otvorenu podršku. Naravno, Miloševićev srbo-socijalizam sa svim svojim antizapadnjaštvom i ratovima, bio je dovoljno širok pokret da pod svoje skute primi šaroliku ideološku mraku, od marksističkog teoretičara Mihaila Markovića do radikalskog lunatika Šešelja.
Stoga, 5. oktobar prije svega je, u pravom smislu te riječi, bio rušenje Berlinskog zida sa zakašnjenjem i skidanje (djelomično) s trona garniture koja je više od pola vijeka vladala Srbijom. Nakon svega, ključno pitanje je koliko je 5. oktobar ispunio nade i očekivanja?
Iz bh. ugla, ono što nas je najviše opeklo devedesetih, dakle srpski nacionalizam, sve vrijeme je ostao živ i zdrav. Uostalom, on ni u samom DOS-u, s izuzetkom nekolicine građanskih stranaka, daleko da je bio omražen, kamoli odbačen. Dapače, Miloševiću su mnogi iz te šarolike skupine zamjerali ne toliko što je vodio ratove, nego što ih nije dobio, dok većinska Srbija danas ne da se ne odriče, nego iz petnih žila relativizira zločine i pravda ratne politike iz devedesetih.
Ipak, s druge strane, iz srbijanskog ugla, nakon 5. oktobra, u Srbiji jeste uvedena demokratija, zemlja se otvorila prema svijetu, provedene su ekonomske reforme, a za ilustraciju koliko je sve vrijedilo dovoljno se sjetiti sankcija, hiperinflacije i redova za hljeb iz devedesetih i porediti to sa i dalje siromašnom, ali ipak za življenje daleko podnošljivijom Srbijom od 2000. naovamo.
Mnogi tvrde da se pravi poraz 5. oktobra ogleda u činjenici što su na kraju svu vlast preueli upravo oni koji su bili s druge strane tog dana – tadašnji radikalski ministar informisanja u Miloševićevoj vlasti, Aleksandar Vučić, danas je neprikosnoveni lider Srbije, a glavni koalicioni partner mu je Ivica Dačić, Miloševićev potparol i osoba koja je 5. oktobar nazivala prevarom.
Ipak, činjenica da Ivica Dačić koji je 2000. izjavljivao da američkog predsjednika treba hapsiti, danas ushićeno juri u Bijelu kuću na Molitveni doručak, dok su Aleksandru Vučiću puna usta Evropske unije i regionalne saradnje, govori da, iako su ključni akteri petog oktobra većinom ili u političkoj penziji ili u slučaju Đinđića pod zemljom, temlje za promjene koje su postavili tog dana trasirali su put koji su u konačnici i njegovi najveći neprijatelji morali slijediti (ma koliko da se na putu stalo negdje napola). Jednostavno, političke, društvene i geopolitičke okolnosti nalažu tako, a njih ne bi bilo bez tog historijskog dana 2000.
Narod u Srbiji i danas dominatno robuje nacionalizmu, politika populizmu, a ekonomija etatizmu. Srbija i dalje ne odustaje od svojih imperijalnih ambicija prema susjedima, u geopolitici to je galimatijas koji bi da mu je srce u Rusiji a da po novac ide na Zapad, brutalna dominacija jedne partije podsjeća na neke mračne trenutke devedesetih... Ali, sve je to i dalje miljama bolje, podnošljivije od onog ratno-kriminalnog zločinačkog užasa koji je bilježio Srbiju devedesetih.
Oni koji su 5. oktobar sanjali kao početak jedne potpuno uljuđene, potpuno demokratske i nadasve moderne Srbije možda su ipak bili previše naivni u zanemarivanju onog osnovnog preduslova potrebnog da se tako nešto u praksi i ostvari – dominatnog demografskog tkiva koje bi za stvaranje takvog društva i samo moralo biti barem u jednakoj mjeri uljuđeno, demokratično i emancipovano. A to je ipak proces koji traje dugo, mnogo duže.
