Sve do 17. septembra 1995. godine prva borbena linija između agresorskih jedinica i Armije Bosne i Hercegovine nalazila se u centru Bosanske Krupe. Agresor je protjerao kompletno muslimansko stanovništvo sa teritorije koju je kontrolisao. U dijelu Bosanske Krupe pod srpskom kontrolom nalazili su se logori za muslimane. Opljačkan, popaljen i porušen grad, agresorske jedinice su u bijegu napustile 17. septembra 1995. godine pred ofanzivom Armije BiH i Bosanskokrupske 511. Slavne brdske brigade. Od tog datuma Bosanska Krupa se nalazi u sastavu Bosanskohercegovačkog entiteta Federacija BiH u Unsko- sanskom kantonu.
Godine 1991, broj stanovnika opštine Bosanska Krupa iznosio je 58.212, od čega su 74,5% bili Bošnjaci, 23,6% Srbi i 0,24% Hrvati. S obzirom na bošnjačku većinu, SDA je pobjedila na izborima 1990. godine. Prije 1991. godine, u Bosanskoj Krupi bilo je malo nacionalnih napetosti.
Krajem 1991. i 1992. godine, policija i JNA učestvovale su u naoružavanju srpskih civila. U septembru 1991. godine, u opštini su počeli da se pojavljuju pripadnici paravojnih jedinica. Srpska demokratska stranka (SDS) imala je svoje vlastite snage, a bili su prisutni i pripadnici Šešeljevih, Arkanovih i Martićevih snaga, te pripadnici paravojnih jedinica “Suha rebra” i “Beli orlovi”. JNA i vođe lokalnog SDS suprotstavljali su se pokušajima da se oni razoružaju. Prema riječima Gojka Kličkovića, vođe lokalne SDS, koji je bio načelnik Kriznog štaba i Ratnog predsjedništva i član Glavnog odbora SDS, SDS je u septembru 1991. godine pod svojom kontrolom imala 5.000 pripadnika paravojnih jedinica. Vođa lokalne SDS Gojko Kličković bio je i član Glavnog odbora SDS i vremenom je postao predsjednik vlade Republike Srpske. Njegov kolega i član kriznog štaba SDS Miroslav Vještica takođeje bio član srpske Narodne skupštine.
Presretnuti razgovori Radovana Karadžića ukazuju na to da je bio zabrinut za budućnost Bosanske Krupe. U junu 1991. godine, on govori o “svojim ljudima” na desnoj obali rijeke Une i kaže da su spremni da redefinišu opštine, kako bi jedan dio Krupe učinili srpskom opštinom. U septembru 1991. godine, Karadžić komentariše “mi ćemo preuzeti vlast i u Krupi”. Biljana Plavšić je 1991. godine posjetila Bosansku Krupu i sastala se s vođama SDS.
Važan događaj u sklopu povećanja nacionalne napetosti bilo je hapšenje kninskog vođe paravojnih jedinica Milana Martića u septembru 1991. godine. To je dovelo do velikih lokalnih nemira i povećanog interesa za taj događaj, pa je Karadžić nazvao Miloševića i zatražio njegovu pomoć oko Martićevog oslobađanja. Martić je na kraju prevezen helikopterom JNA.
Dana 25. oktobra 1991. godine, SDS je osnovala “Privremenu skupštinu srpskog naroda Bosanske Krupe” koja je 21. novembra 1991. godine proglasila “da 63% tadašnje teritorije Bosanske Krupe pripada srpskom narodu”. U izvještaju o plebiscitu od 2. decembra 1991. godine kaže se da je do maja 1991. godine postalo jasno da suživot Srba i Bošnjaka nema budućnosti. Na drugom zasjedanju Privremene srpske skupštine održanom 11. decembra 1991. godine, prethodno izabrane opštinske vlasti raspuštene su i proglašena je Srpska opština Bosanska Krupa. Na sjednici od 24. decembra 1991. godine, izabrani su članovi Kriznog štaba. Otprilike u to vrijeme, Izvršni odbor je pokrenuo i inicijativu za osnivanje srpske policije i mobilisanje rezervne policije.
Dana 11 . februara 1992. godine, opštinska skupština zatražila je od JNA odobrenje za osnivanje srpskih jedinica TO. Dana 10. marta 1992. godine, Kličković je podnio vojsci zahtijev za veliku količinu lahkog i teškog naoružanja za srpski TO. Dodatne stavke iz “Uputstva” sprovedene su 5. aprila 1992. godine, kad je Krizni štab izdao naređenje o stalnim dužnostima u sjedištu Kriznog štaba; o pripravnosti vojnih i policijskih komandira i komandanata TO; potpunoj mobilizaciji rezervne policije; i djelimičnom evakuisanju srpskog stanovništva s nekih područja.
Prije 21. aprila 1992. godine, na radiju je svakodnevno emitovan ultimatum bošnjačkom stanovništvu da se preseli na lijevu obalu rijeke. Dana 21. aprila 1992. godine, paravojne jedinice i srpska policija okupili su se na brdima oko Bosanske Krupe. Srpski civili masovno su napustili grad. General JNA Ninković sastao se s predstavnicima SDS i SDA. Kad je Ninković napustio grad, započeo je napad. Za vrijeme granatiranja grada i naknadnog pješadijskog napada, ubijeno je najmanje dvanaest ljudi, bošnjačka sela su uništena, a isto se desilo i s džamijom i katoličkom crkvom. Minimalni otpor nije bio dovoljan, ali je bošnjačkom stanovništvu omogućio da napusti grad. Bošnjaci su bili nepripremljeni, bilo ih je brojčano manje, a Srbi su osim toga imali i sve oružje koje je pripadalo JNA i TO.
Krajem aprila 1992. godine, oficiri JNA i funkcioneri Ratnog predsjedništva izdali su niz naređenja, uključujući i nalog za premještanje oružja u srpsku TO, rušenje mostova, postavljanje blokada na putevima i odvoz leševa na groblje.
Srpske snage, od kojih su neki bili lokalni srpski rezervisti, hapsile su i zatvarale ljude koji su pokušali pobjeći sa tog područja. Neki Bošnjaci su odvedeni u osnovnu školu u Jasenici, a otuda su ljudi odvođeni u selo Arapuša i osnovnu školu “Petar Kočić” u gradu. Ubistva i premlaćivanja dešavala su se u školi u Jasenici i u Arapuši. U školi “Petar Kočić” zatvorenike je čuvala vojna policija koja ih je svirepo tukla i mučila. Najmanje dva zatvorenika pretučena su ili mučena na smrt, ostali su ubijeni za vrijeme prisilnog rada na liniji fronta, a grupu od njih desetoro ili jedanaestoro su krajem jula ili početkom avgusta smakli pripadnici TO. Tokom ljeta 1992. godine, zatvorenici su razmjenjeni i dovedeni su novi zatvorenici iz sela u okolini Bosanske Krupe.
Srpski rukovodioci su vrlo dobro znali za događaje u Bosanskoj Krupi. Član Kriznog štaba SDS i predstavnik Narodne skupštine, Miroslav Vještica, održao je opširan govor na sjednici srpske Narodne skupštine, 12. maja 1992. godine (na kojoj je bio i kojoj je predsjedavao Krajišnik), i izvijestio da na desnoj obali rijeke Une u Bosanskoj Krupi više nema Bošnjaka, te da se oni, s obzirom na predsjednikovo uputstvo da desna obala bude granica, vjerovatno neće vratiti. Dana 22. maja 1992. godine, izdano je naređenje lokalnoj i vojnoj policiji “da se evakuiše preostalo muslimansko stanovništvo sa teritorije Srpske opštine Bosanske Krupe”. U julu je opštinska skupština donijela odluku da se napuštena bošnjačka imovina proglasi opštinskom imovinom. U avgustu su članovi SDA i sve bošnjačke vojne snage proglašeni ratnim zločincima i zabranjen im je povratak na to područje.
FOTO: ALMIR MEHIĆ
